Kanker behandelen kan aanleiding geven tot vruchtbaarheidsproblemen, zowel bij vrouwen als bij mannen. Radio- en chemotherapie vernietigen immers niet alleen de kankercellen. Ze kunnen onder meer ook de vruchtbaarheid aantasten. Bij vrouwen valt de menstruatiecyclus doorgaans tijdelijk of definitief stil. Bij de mannen stopt de zaadcelproductie.
De mate van onvruchtbaarheid is afhankelijk van het soort therapie, de leeftijd en de algemene gezondheidstoestand. De oncoloog bespreekt de risico’s met zijn patiënt en met het team van het Fertiliteitscentrum Antwerpen. Daarna overloopt de fertiliteitsarts met de patiënt de eventuele mogelijkheden om de vruchtbaarheid te behouden en stelt een behandelingsplan op. In dat geval neemt de patiënt best zo snel mogelijk contact op met het Fertiliteitscentrum, zodat het alle opties zo snel mogelijk kan evalueren en een aangepaste fertiliteitsbehandeling kan uittekenen.
Vruchtbaarheid bij de vrouw
De vruchtbaarheid bij de vrouw hangt af van de voorraad beschikbare eicellen. Radio- en chemotherapie kunnen hierop een negatief effect hebben. Daarom richt fertiliteitspreservatie zich voornamelijk op het invriezen van eicellen, embryo’s of eierstokweefsel, vóór de start van een oncologische behandeling.
Invriezen van eicellen
Na overleg met de oncoloog en de fertiliteitsarts kan worden voorgesteld om eicellen te laten invriezen vóór aanvang van de oncologische behandeling. Als de kankerbehandeling enkele weken kan worden uitgesteld en als er geen tegenaanwijzingen zijn voor een hormonale behandeling om de eierstokken te stimuleren, verloopt deze stimulatiekuur gelijkaardig aan een hormonale stimulatie voor een ‘gewone’ IVF-, ICSI-behandeling. Nadien worden de rijpe eicellen ingevroren en bewaard.
Als de oncologische behandeling dringend moet gestart worden, kunnen in geselecteerde gevallen onrijpe eicellen opgepikt worden zonder stimulatie, of na een korte hormonale stimulatie van enkele dagen. Deze eicellen worden vervolgens in het labo uitgerijpt. Deze techniek heet IVM en staat voor In-Vitro Maturatie van eicellen. Na dit rijpingsproces worden de rijpe eicellen ingevroren.
Bij een kinderwens kunnen in beide gevallen deze eicellen ontdooid en bevrucht worden via de ICSI-techniek.
Invriezen van embryo’s
Bij een heteroseksueel koppel met kinderwens is het mogelijk om embryo’s te bewaren. Nadat de stimulatie van de eierstokken afgelopen is en de eicellen opgepikt zijn, of nadat rijpe eicellen verkregen worden via de IVM-techniek, worden ze bevrucht met de IVF-, ICSI-techniek. De embryo’s worden ingevroren. Bij een kinderwens kunnen de embryo’s ontdooid worden en ingebracht worden in de baarmoeder.
Invriezen van eierstokweefsel
In sommige gevallen is het invriezen van eicellen niet mogelijk en kan beslist worden om een eierstok te laten wegnemen via een kijkoperatie. Het eierstokweefsel kan dan worden ingevroren voor later gebruik. Het doel hiervan is om na genezing eierstokweefsel te transplanteren. In sommige gevallen is het ook mogelijk om in de laboratoriumfase hiervan een aantal onrijpe eicellen uit dit eierstokweefsel te verzamelen voor IVM-gebruik. Op die manier wordt niet alleen eierstokweefsel ingevroren dat onrijpe eicellen bevat, maar worden ook een aantal eicellen uitgerijpt en vervolgens ingevroren of bevrucht. Verder wetenschappelijk onderzoek kan in de toekomst tot bijkomende behandelingen met ontdooid eierstokweefsel leiden.
Verplaatsing van eierstokken
Als bestraling van het bekken plaatsvindt, kan het ‘ophangen’ via een kijkoperatie van de eierstokken een mogelijkheid zijn. Ze worden dan (tijdelijk) verplaatst naar een hoger gelegen positie in de buikholte, waardoor ze buiten het stralingsveld komen en dus beter beschermd zijn tegen de straling.
Onderdrukking van eierstokken tijdens chemotherapie
Toediening van een GnRH-agonist voor de start van en tijdens de chemotherapie kan gebruikt worden om de eierstokfunctie te onderdrukken tijdens de oncologische behandeling. Op die manier treedt er tijdelijk geen groei van follikels in ter hoogte van de eierstokken. Zo wordt geprobeerd om het schadelijke effect van chemotherapie op de eierstokken te beperken.
Indien mogelijk, kunnen verschillende technieken gecombineerd worden tot één behandeling om een maximaal behoud van uw vruchtbaarheid na te streven. De keuze voor een bepaalde techniek of voor een combinatie van technieken wordt in overleg en samen met de oncoloog en de fertiliteitsarts gemaakt.
Om deze combinatie van behandelingsopties aan te bieden, werd een specifiek zorgpad uitgewerkt samen met het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde van het UZ Brussel en met het Leuvens Universitair Fertiliteitscentrum.
Vruchtbaarheid bij de man
De vruchtbaarheid bij de man hangt af van de aanwezigheid en productie van levende zaadcellen. Radio- en chemotherapie kunnen hierop een negatief effect hebben. Daarom worden de zaadcellen voor de start van een oncologische behandeling verkregen en ingevroren.
Productie van spermastaal en invriezen van zaadcellen
Een spermastaal via masturbatie is een eenvoudige manier om zaadcellen te verkrijgen. Deze zaadcellen worden ingevroren en bewaard. De zaadcellen kunnen in een latere fase ontdooid worden om de eicel te bevruchten. Als de kwaliteit van het zaadstaal voldoende is, kan bevruchting via kunstmatige inseminatie uitgevoerd worden. Zo niet wordt er gebruik gemaakt van de ICSI-techniek.
TESE en invriezen van zaadbalweefsel
Als zaadlozing via masturbatie niet mogelijk is, kunnen bruikbare zaadcellen worden verkregen via een testisbiopsie (TESE). Later kunnen we die zaadcellen gebruiken om via de ICSI-techniek de eicel te bevruchten.
Erfelijke kankers
Als er in uw familie meermaals eierstokkanker, borstkanker of een andere kanker voorkomt, kan er een erfelijke voorbeschiktheid aanwezig zijn. Soms kan genetisch onderzoek een genetische afwijking aanwijzen, bijvoorbeeld BRCA-1 en BRCA-2 bij borst- of eierstokkanker.
Bij een groot aantal van deze erfelijke kankers kan een behandeling via het Fertiliteitscentrum een oplossing bieden om de genetische belasting niet door te geven aan het nageslacht. Na in-vitrofertilisatie (IVF) of intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) kunnen we embryo’s genetisch testen op de afwijking die bij hen werd vastgesteld. Via deze pre-implantatiegenetische testing (PGT) kunnen we onaangetaste embryo’s terugplaatsen in de baarmoeder.
Terugbetaling
Als u een vruchtbaarheidsbehandeling moet ondergaan en u bent aangesloten bij een ziekenfonds in België, hebt u recht op terugbetaling voor één vruchtbaarheidsbehandeling en voor de bewaarkost van de eicellen, eierstokweefsel, embryo’s, zaadcellen of testisweefsel.
U komt in aanmerking voor terugbetaling:
- als u door een genetische mutatie een verhoogd risico hebt op borst- of eierstokkanker en u hiervoor preventief de eierstokken laat verwijderen.
- als bij u de diagnose van een borderline-eierstoktumor werd vastgesteld.
- als u teelbalkanker hebt waarvoor geen behandeling met radio- of chemotherapie noodzakelijk is.
- als een behandeling met chemotherapie noodzakelijk is en u jonger bent dan 45 jaar als man of jonger dan 36 jaar als vrouw.
- als u een stamceltransplantatie moet ondergaan als gevolg van een bloedaandoening.
